Marc van Dijk − 01/02/13, 22:30
In het Filosofisch Elftal analyseren twee denkers tweewekelijks een actuele kwestie. Het is tijd voor een fundamentele discussie over Europa. De filosofen doen te midden van Oranjeliefde een poging. .
In een week die onverwacht in het teken kwam te staan van het koningshuis en bijbehorende gevoelens van nationale verbondenheid, klinken vragen over Europa ineens een beetje anders. Vorige week legde de Britse premier Cameron een bom onder de Europese politiek, door de aankondiging dat er in zijn eigen land een referendum over Europa zal komen. Vooralsnog lijkt dit een droomscenario voor eurosceptici, die prompt ook in Nederland zo'n referendum eisten.
Is Europa zo lastig omdat het ingaat tegen ons 'nationale gevoel'?
Paul van Tongeren, hoogleraar wijsgerige ethiek in Nijmegen en Leuven: "Ik denk dat Europa nog wel zo ervaren wordt, en dat is zeer te betreuren. Het doet me denken aan Friedrich Nietzsche, die leefde in de tijd van Bismarck. In zijn schooljaren was Nietzsche nog nationalistisch. Maar zodra Duitsland als natie tot een eenheid gesmeed werd, nam hij er afstand van. In 1869 gaf hij zijn Duitse nationaliteit op, en hij nam geen nieuwe nationale identiteit aan. Vanaf dat moment was hij, zoals hij het zelf noemde 'Europeaan'. Omdat de nationale identiteit volgens hem alleen maar goed kon zijn zolang die gebruikt werd als tegengif, tegen een heiligverklaring van kleinere, particuliere identiteiten. Maar op het moment dat de nationale identiteit zelf heilig verklaard wordt, is ze eigenlijk alleen maar gevaarlijk.
"Ik ben het in elk geval hierin met Nietzsche eens: de heiligverklaring van de nationale staat, die we nu nog steeds zien bij eurosceptici, is achterhaald, gevaarlijk en naïef. Europa is een belangrijk middel om nationale grenzen te doorbreken."
Bart Jan Spruyt, historicus en conservatief columnist: "Het nationalisme heeft geen beste naam, zeker het Duitse nationalisme niet, om begrijpelijke redenen: superioriteitsgevoelens, agressie en oorlogen zijn er onlosmakelijk mee verbonden. Maar het is onjuist om het nationalisme om deze redenen af te doen. Ondanks alle ontsporingen in het verleden, is nationalisme nog altijd een nuttig concept om de gedachte mee uit te drukken dat een gemeenschap - verbonden door een gedeelde geschiedenis, taal, cultuur en tradities - zeggenschap wil hebben over belangrijke zaken die haar als gemeenschap, dus als geheel, raken. Bovendien zijn onze democratieën binnen de natiestaat ontstaan, en zijn er nog nooit grotere politieke verbanden bedacht of ontstaan waarin de parlementaire controle op macht en bestuur even effectief is vormgegeven als binnen de natiestaat. Verzet daartegen is in mijn ogen te makkelijk en vals elitair."
Van Tongeren: "Natuurlijk is er op de vorm van de Europese politiek nog veel aan te merken. Het Europese parlement is tot nu toe nogal onzichtbaar. Maar dit vraagt volgens mij juist om een versterking van de Europese politieke structuren. Ik vind het vrij Madurodam-achtig als een minister van buitenlandse zaken uit een klein land als Nederland ergens in zijn eentje tegen ageert. Sceptici gruwen van de gedachte aan een Europees buitenlands beleid. Ik vind het tegendeel een gruwel: dat Frankrijk nu op eigen houtje oorlog is gaan voeren in Mali. Of Engeland in de Falklands. Dat zijn atavismen van de eerste orde. Als je dat soort dingen kunt tegenhouden door ze in Europees verband te bespreken, lijkt me dat pure winst."
Spruyt: "Het klinkt grappig om zo denigrerend over buitenlandse politiek op nationaal niveau te spreken. Maar als een regering soldaten naar Mali stuurt, dan vraagt ze offers. Dan wil een bevolking dat een minister daar in een parlement verantwoording over aflegt, en niet z'n handen in de lucht heft en zegt dat we dat nu eenmaal zo hebben afgesproken in Europees verband.
"Er bestaat wel zoiets als een Europese cultuur, maar niet zoiets als een Europees volk. Ik zie het hele Europese project als een tot mislukking gedoemde poging om net te doen alsof dat volk er wel is, of om net te doen alsof de afwezigheid ervan niet van doorslaggevend belang is. Het is een autonoom proces, vormgegeven door een kleine groep mensen die er niet in slagen de mensen - om wie het uiteindelijk toch gaat - uit te leggen wat ze aan het doen zijn en waarom dat belangrijk is, of die van alles en nog wat verzwijgen uit angst voor protest en verzet. Ik heb daar een grote afkeer van."
Van Tongeren: "Als je een reis maakt naar een bestemming buiten Europa, ontdek je dat je jezelf wél Europeaan kunt voelen. Er is wel degelijk een Europees volk; Europeanen hebben een eigen, veelsoortige identiteit. Maar zelfs als die zouden negeren: wat zou het alternatief zijn? Als we Europa politiek gezien zouden afbouwen ten gunste van de afzonderlijke naties, dan leveren we onszelf over aan een Europa dat puur economisch is. Dan vernietigen we wat politiek is. Dan gaan we op nationaal niveau doen alsof we kunnen beslissen hoe het verdergaat met internationale politieke en economische bewegingen. Wat natuurlijk niet zo is.
"De eenwording van Europa is begonnen om een einde te maken aan het vreselijke geweld dat de geschiedenis van dit continent heeft getekend. Als je Geert Maks 'In Europa' leest, dan schaam je je bijna om Europeaan te zijn. De architecten van Europa hebben aan het almaar erger wordende bloedvergieten een eind willen maken. Daar zijn ze in geslaagd door de landen onderling economisch van elkaar afhankelijk te maken. Dat is niet meer terug te draaien, als dat al wenselijk zou zijn. Vervolgens moet je concluderen: als er een sterke economische samenwerking is, een muntunie nota bene, dan moet je ook een sterke politieke samenwerking organiseren. Anders neemt de economie het van de politiek over."
Spruyt: "Je kunt de architecten van Europa ook te veel eer geven. De Marshallhulp, de globalisering en de samenwerking binnen de kaders van Navo zijn minstens even relevant geweest om te voorkomen dat we elkaar weer in de haren zouden vliegen.
"Ik denk niet dat politieke eenwording wordt bepleit om te voorkomen dat de economie de baas wordt. Die politieke integratie is vanaf het begin de verzwegen doelstelling geweest. In de praktijk heeft dit ertoe geleid dat 'Europa' zich met meer en meer zaken is gaan bemoeien, tot in het belachelijke toe. Daarom zou ik een discussie zoals voorgesteld door premier Cameron, van harte verwelkomen: laten we ons nou eens niet laten meesleuren door ongeloofwaardige vergezichten, maar zelf goed nadenken over de vraag wat Europa zou moeten doen en wat we veel beter zelf, op nationaal niveau kunnen behandelen."
Geen opmerkingen:
Een reactie posten