J'ai rencontré Martin Sommer l'autre jour...

http://www.volkskrant.nl/vk/nl/6235/Martin-Sommer/article/detail/3451201/2013/06/02/Sommer-De-wereld-van-nu-is-veel-onrustbarender-dan-het-universum-van-Pronk.dhtml

opinie - Na 1979 ontstond een andere wereldorde die buiten het blikveld van Jan Pronk bleef, schrijft Martin Sommer. 'Samsom moet niet snotteren om Pronk maar zich bezighouden met de wereld van vandaag.' .

Ik weet zeker dat Jan Pronk bij de mensen hoort die menen dat Nederland tegenwoordig te veel navelstaart

Jan Pronk heeft met een paukeslag afscheid genomen van de PvdA. Volgens hem zijn de sociaaldemocratische principes bij de formatie overboord gezet. De fameuze 0,7 procent voor ontwikkelingshulp werd verruild voor collaboratie met 'de markt'. De druppel te veel was de strafbaarstelling van illegaliteit waarmee 'documentlozen' in criminelen veranderden. De partijleiding, Samsom en Spekman, huilde hete tranen, maar mij wil niet duidelijk worden waarom.

Toevallig lees ik net het boek Strange rebels - 1979 and the birth of the 21st century van de Amerikaanse journalist Christian Caryl. Verhelderend om de roerloze wereld van Jan Pronk te begrijpen. Caryl noemt 1979 een scharnierjaar, met de komst van Margaret Thatcher, Deng Xiaoping, paus Johannes Paulus II en ayatollah Khomeiny. Allemaal betraden zij het wereldtoneel in 1979, twee jaar nadat een eind kwam aan het mythische kabinet-Den Uyl. Daarin was Pronk minister en daar maakte hij zijn vormende jaren door.

Eind van de utopieën
Caryl spreekt van de 'arrogantie' van het progressieve wereldbeeld. 1979 markeerde volgens hem het begin van het eind van de grote socialistische utopieën. Religie en markt keerden triomfantelijk terug. Daarop is wel wat af te dingen, veel hing af van toeval en de persoonlijkheid van de hoofdfiguren. Maar lees dat boek en je merkt hoe in 1979 vooral een geruststellende tijd afliep (het woord globalisering viel overigens voor het eerst in The New York Times in 1974).

Ik weet zeker dat Jan Pronk bij de mensen hoort die menen dat Nederland tegenwoordig te veel navelstaart. Maar de wereld van nu is oneindig veel groter, diverser en ook onrustbarender dan het universum van Pronk. In de jaren zeventig waren Oost-Europa en Rusland door de Koude Oorlog buiten haken geplaatst. China? Mao deed iets met een Culturele Revolutie maar dat was ver weg. Religie was op de terugtocht, het christendom achterhaald en wie dacht er aan de islam? Men wist hoe het zat en daar hoorde 0,7 procent ontwikkelingshulp bij, een enkeltje richting vooruitgang. En uiteraard een ruimhartig asielbeleid -maar vluchtelingen kwamen er nauwelijks.

Dat begon allemaal in 1979 te schuiven. De eerste barst in het progressieve wereldbeeld was de overwinning van Margaret Thatcher op Labour - de grootste conservatieve overwinning sinds de oorlog. Met Thatcher kozen de Britten inderdaad voor een radicaal aanhanger van de verfoeide markt, maar daaraan ging wel wat vooraf. In Groot-Brittannië was de naoorlogse consensus over overheidsbemoeienis, inkomens- en stimuleringspolitiek uitgedraaid op de 'winter of discontent'. Met stakingen, werkloosheid, een arbeidsproductiviteit die dramatisch achterliep op Frankrijk en Duitsland, een inflatie van 18 procent en een vernederende IMF-lening. Thatcher noemde zichzelf een 'rebel' tegen de heersende praktijk. Een geweldig succesvolle rebel. Tien jaar later waren de Britten Frankrijk ruimschoots voorbij gegroeid.

Op veel grotere schaal omarmde de Chinese leider Deng Xiaoping de markt, met als gevolg dat inmiddels een miljard mensen zich uit de armoede hebben gewerkt. Iets dergelijks geldt voor India dat begon te groeien naarmate de wurgende staatscontrole wegviel. Zelfs Afrika is bezig zich aan het moeras te ontworstelen. Jan Pronk streefde naar een andere wereldorde. Hij spreekt nu van toenemende ongelijkheid en tweedeling. Uitgerekend deze week staat op het omslag van The Economist met koeieletters 'Towards the end of poverty'. Die andere wereldorde is er gekomen, maar Pronk zag hem niet omdat hij buiten zijn blikveld viel.

Thatchers strenge deugden
Belangrijker dan de terugkeer van de markt was de terugkeer van de ideeën. De grootste schok die Thatcher teweegbracht was niet haar kapitalistische liefhebberij. Het ging haar om 'strenge deugden', gezin, kerk, persoonlijke verantwoordelijkheid. In Polen kreeg de nieuwe paus miljoenen mensen op de been voor het geloof. En de komst van Khomeiny maakte korte metten met de sjah - tot ontsteltenis van Europa. De sjah deugde niet als zetbaas van de VS, maar hij stond wel voor seculiere, economische vooruitgang.

Niet de economie bleek de belangrijkste drijfveer van mensen, maar opvattingen en mentaliteiten. Niet alleen verschilden de ideeën enorm, er waren ook allerlei mensen met rare ideeën. De Russen vielen in 1979 Afghanistan binnen, waar de komst van Khomeiny ook de opgang van de politieke islam aankondigde. We zijn er nog lang niet klaar mee. Gaandeweg nam het aantal vluchtelingen toe, en dat maakte ingewikkelde keuzen noodzakelijk. Veel mensen waren niet wat ze zeiden te zijn. Er kwamen moeilijke vragen over het absorptievermogen van de Nederlandse samenleving en de verzorgingsstaat.

Allemaal kwesties waar Jan Pronk geen boodschap aan heeft. In zijn afscheidsbrief heeft hij het over de nare bureaucratische verschuiving van 'documentlozen' naar 'uitgeprocedeerden'. Daardoorheen schemert het oude sentiment dat niemand illegaal is en dat 'die mensen' het recht hebben hier te zijn. Wat hem al helemaal niet interesseert, is dat de verfoeide strafbaarstelling feitelijk allang bestaat. Ongewenste vreemdelingen kunnen sinds jaar en dag een half jaar cel krijgen. Evenmin zal hem boeien dat Nederland nog altijd royaal is met het opnemen van asielzoekers. Volgens Eurostat wordt in Nederland 40 procent van de aanvragen goedgekeurd, tegen gemiddeld 27 procent in de Europese Unie.

In Pronks beginselvaste wereld van gisteren maakt het allemaal niet uit. Diederik Samsom moet niet snotteren maar zich bezighouden met de wereld van vandaag.

Martin Sommer is politiek commentator van de Volkskrant.

Quand les blogueurs et les journalistes se rencontrent... Rencontre sur le rôle des intellectuels en Europe... Voir billets précédents. Je devrais traduire ce genre d'article pour mes lecteurs non-néerlandophones... Un jour, peut-être... Car on peut également s'intéresser à la traduction, mais on ne peut pas tout faire non plus dans la gratuité...