Luuk van Middelaar: '67 jaar vrede in Europa is niet niets'
Winnaar Prix du Livre Europeén 2012
maandag 17 december 2012
‘Dat klinkt als intellectuele paranoia’, zegt Luuk van Middelaar, filosoof en tekstschrijver van Van Rompuy, over de uitspraak van medefilosoof John Gray dat de EU ‘zelf de motor van extremisme geworden’. Van Middelaar won onlangs Le Prix du Livre Européen met zijn boek De passage naar Europa (Historische Uitgeverij, 2009).
U bent geprezen om uw gave de geschiedenis op haar staart te trappen. Waarvan acte. Toen Filosofie Magazine u benaderde voor een interview over Le Prix du Livre Européen was u al weer op weg naar Oslo, voor een andere prijs. U was daar namelijk als speechschrijver van Van Rompuy aanwezig bij de uitreiking van de Nobelprijs aan de EU. Kunt u die uitreiking duiden in het licht van wat u in uw boek schrijft over Europa?
‘Die uitreiking in Oslo was een bijzonder moment – zelfs een paar dagen later kan ik de emotie in de zaal nog voelen. In het Stadhuis van Oslo, voor duizend mensen, meest Noren maar ook honderd internationale gasten, onder wie twintig Europese regeringsleiders – met Merkel, Hollande, Monti, Rutte, de Poolse premier Tusk, de Spanjaard Rajoy op de eerste rij.’
‘Twee grote vragen zitten vast aan die prijstoekenning: Is die verdiend? en Wie gaat de prijs ophalen? Wat dat eerste betreft, 67 jaar vrede in Europa (of althans in West-Europa) is natuurlijk niet niets. Kon die vrede ook zonder de Unie en haar voorgangers tot stand zijn gebracht? Misschien wel. Zullen we nooit weten. Maar een vrede tussen Frankrijk en Duitsland dankzij de aanwezigheid van, zeg, de NAVO en Amerikaanse soldaten zou nooit een vrede van dezelfde kwaliteit zijn geweest. De Europese vrede is er een van verzoening, van politiek leiders die vanaf 1950 hebben gezegd: van vijanden moeten we partners worden. Zoals Abraham Lincoln zei: “Als ik van mijn vijand een vriend maak, heb ik hem vernietigd.” Hier is natuurlijk veel meer over te zeggen, maar het lijkt mij wel een prijs waard.’
‘De andere vraag, Wie gaat die prijs halen?, ligt dichter aan tegen mijn Passage naar Europa. Dat boek draait voor een deel om de vraag of er Europese politiek bestaat en een van de criteria die ik hanteer is of er mensen zijn die op een geloofwaardige manier (let op de kwalificatie) uit naam van Europa kunnen spreken. Politiek als de strijd om representatie, de slag om publieke belangstelling. Voor Europa is dat vanouds een lastige vraag. Vroeger kon niemand namens Europa spreken, er waren alleen maar landen. Nu zijn er ook instellingen, maar die worden niet door allen een overkoepelende legitimiteit toegekend.
Trouwens, het Nobel Prijs Committee wist ook tevoren dat dit niet makkelijk zou worden. Op de oorspronkelijke brief waarin het besluit wordt bekend gemaakt staat alleen “Aan de Europese Unie”, zonder naam of adres. De aanhef luidt: “Beste Laureaat…”. Oftewel, lost u zelf maar op wie u bent! Die brief is aan de EU-Ambassadeur in Oslo overgedragen, en zo kwam hij dan bij Presidenten Van Rompuy en Barroso uit die – omdat de Unie nu eenmaal complex is – elk één deel van een gezamenlijke rede hebben uitgesproken.’
Nu hebt u ongetwijfeld de demonstranten gezien in Oslo. Zij vonden dat de EU de Nobelprijs niet verdient. Misschien dat ze ooit heeft bijgedragen aan vrede, maar nu doet ze juist het tegenovergestelde: ze zorgt voor onrust en militarisering. De filosoof John Gray uitte in Buitenhof soortgelijke kritiek. Volgens hem is de EU ‘zelf de motor van extremisme geworden’. Zoals ieder utopie zal Europa uiteindelijk instorten. We keren dan terug naar het nationalisme. Wat vindt u van die kritiek?
‘Zonder die uitzending te hebben gezien: dat klinkt als intellectuele paranoia. Dat de Unie voor “militarisering” zorgt is onzin. Nergens in de wereld wordt zo weinig aan defensie gespendeerd als in Europa. Dat komt voor een stuk door de innige samenwerking tussen landen, naast natuurlijk een gevoel (terecht of niet) beschermd te zijn door de Amerikanen. Dat de Unie voor “onrust” zorgt is een andere kwestie. Soms brengt nauwe samenwerking inderdaad spanning met zich mee die je niet zou hebben als je onverschillig naast elkaar leeft. Dat is tussen landen net zo als in het gewone leven. Dat zie je duidelijk met de euro nu. Maar die spanningen kunnen in het gareel worden gebracht; dat is nu net een taak van de politiek.’
U schrijft in De passage naar Europa: ‘In laatste instantie wordt de Europese politiek gedragen door het veelvoudige nationale publiek. Dit stapt in zijn samenstellende delen weliswaar niet uit de Europese kring, maar waardeert deze zelden als “onze zaak”. Pas wanneer behalve de spelers ook de leden van het koor [het publiek, red.] hun individuele dubbelrol [als toeschouwer en deelnemer, red.] beseffen, kan een passage naar Europa worden voltooid.’ Is dat besef niet verder weg dan ooit?
‘Die slotzin komt uit 2009. De crisis in de eurozone, als u daarop doelt, begon pas goed begin 2010. Inderdaad heeft die spanningen tussen bevolkingen en publieke opinies doen toenemen (ik zinspeelde er net al op). Als je de cartoons in de Italiaanse of Griekse pers over de Duitsers ziet, en vice versa, dat is niet iets om vrolijk van te worden. Tegelijk kun je de ontwikkeling ook anders duiden. Feitelijk hebben de bevolkingen in Europa sinds 1945 nog nooit zo sterk gevoeld als in deze crisis dat ze samen “in één schuitje” zitten. Ga maar na: we maken ons tegenwoordig druk om de economische situatie in Ierland, Portugal of Italië, wetende dat die een impact kan hebben op pensioenen of spaargeld bij ons in Nederland of (in mijn geval) België of waar dan ook – en vice versa trouwens.
Behalve die economische verwevenheid zie je ook steeds meer politieke verwevenheid: op het hoogtepunt van de crisis volgden publieke opinies in heel Europa hoe het zou aflopen met het referendum in Griekenland over de euro, hoe een stemming in de Duitse Bondsdag uitpakt, de uitslag van de Nederlandse verkiezingen et cetera. Ik vind dat een fascinerende ontwikkeling. Europa is “dichterbij” gekomen, precies wat de Brusselse ideologen altijd wilden. Maar wel ontdekt mensen nu dat dit niet altijd goed nieuws is. Het is dus een boeiende fase.’
U debuteerde met Politicide, over het Franse politiek denken. Tien jaar later volgde De passage naar Europa. Moeten we weer tien jaar wachten op een volgend boek? En wat mogen we verwachten?
‘In dat ritme zou het toch al over zeven jaar zijn: in 2019 ! Mijn bedoeling is zeker om na dit avontuur van de Europese Raad (tot einde 2014) weer te gaan schrijven op een of andere wijze. Wat precies, dat is nog open. Zelf streef ik liever naar zeg drie bijzondere boeken in mijn leven (en dan reken ik Politicide nog niet mee…), dan bij wijze van spreken elk jaar weer een bundeltje. We zullen wel zien…’
Maarten Meester .
Gerelateerd nieuws
•John Gray: ‘EU bedreigt de vrede’ 03-12-2012
•Luuk van Middelaar genomineerd voor Europese Boekenprijs 06-11-2012
•Europa: einde van de politiek? 10-11-2011
•Luuk van Middelaar: 'Machiavelli is mijn grote voorbeeld' 12-04-2010
Gerelateerde artikelen
•‘Iedereen weet het, maar samen weten we het niet' nr. 6/2013
•Vattimo: ‘Ik houd meer van de verliezers’ nr. 5/2013
•Historisch profiel: Hegel nr. 5/2013
•Het ijzeren gezicht van de schuld nr. 4/2013
•Tomáš Sedlácek: ‘Een crisis onthult de mythes van onze tijd' nr. 4/2013
De passage naar Europa
Het politieke dier
600 miljoen jaar leven in Europa
http://www.filosofie.nl/nl/nieuws/20004/luuk-van-middelaar-67-jaar-vrede-in-europa-is-niet-niets.html
Luuk van Middelaar
Speechwriter of European Council President. Author of "The Passage to Europe" (Yale UP 2013, www.passage-to-europe.eu)
Brussels Area, Belgium Political Organization
P.s: Luuk van Middelaar a signé le livre que j'avais améné avec moi. J'en ai profité pour lui demander pourquoi Machiavel? Il m'a répondu qu'il s'inspirait surtout de ce livre: Niccolò Machiavelli, ''Discorsi. Gedachten over Staat en Politiek'. Vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Paul van Heck. Amsterdam, Ambo, 1997 (5e dr. 2007)). Il faudrait que j'approndisse la question... Pourquoi pas aussi Érasme ou Thomas More par exemple? Il faudrait une discussion... entre intellectuel(le)s et politiques de tous bords... Au passage, il y a un certain temps maintenant de cela, j'étais allée assister à une conférence sur l'Europe à Amsterdam. Avec comme intervenant entre autres, le philosophe John Gray. À vous de juger...
http://fr.wikipedia.org/wiki/John_N._Gray
Je ne connais pas son oeuvre, mais son intervention ne m'avait pas beaucoup inspirée, pas assez positive... Mais ce n'est que mon impression. Pour en revenir à Luuk van Middelaar, j'imagine qu'il repensera à l'idée de démocratie participative à l'heure des nouvelles technologies;)...
Geen opmerkingen:
Een reactie posten