Une société vide de sens....

Die reductie van alles wat van waarde is tot inwisselbaar product leidt vroeg of laat tot een innerlijke leegte.  (De Volkskrant, Opinie, Govert Derix, philosophe, le 27/9/2012)

Une société vide de sens, un vide intérieur... L'Europe doit réfléchir aux valeurs qu'elle se doit de transmettre.

opinieDe opmerking dat alleen de raddraaiers verantwoordelijk zijn voor de rellen en het geweld in Haren is veel te kort door de bocht, betoogt schrijver en filosoof Govert Derix. Haren, dat zijn wijzelf.

• Haren is kortom te lezen als een protest tegen een wereld waarin alle betekenis is verschrompeld tot markt en vrijblijvendheid. Of beter: als het protest van zo'n wereld tegen zichzelf.

De publieke verontwaardiging die losbarstte na de rellen in Haren is eenzijdig en verhult een diepere samenhang. Constant hoor je gezagsdragers herhalen dat we er geen misverstand over moeten laten bestaan dat louter en alleen de relschoppers - en niemand anders! - verantwoordelijk waren voor de ongeregeldheden. Wie echter de moed heeft om dieper in onze samenleving en in zichzelf te kijken, ziet dat wij ook wat Haren betreft in hetzelfde schuitje zitten. Op YouTube, Twitter en televisie is het niet toevallig een kijkcijferkanon zonder weerga. Alsof we massaal op een sofa terecht zijn gekomen tegenover een psycholoog die ons een spiegel voorhoudt. Haren, dat zijn wijzelf.

De stelling dat iedereen een 'innere Schweinehund' heeft die af en toe naar buiten moet komen is echter te simpel. En ook de opvatting dat je internet niet de schuld kunt geven omdat de hooligans in andere tijden rooksignalen zouden hebben gebruikt, raakt niet de kern. De kernboodschap van Haren is dat wij een samenleving hebben laten ontstaan waarin vrijheid hetzelfde is geworden als vrijblijvendheid. In een wereld waarin de markt allesbepalend is, worden vroeg of laat alle waarden uitgehold omdat je waarden nu eenmaal niet kunt reduceren tot koopwaar. Dat vrijheid zijn belangrijkste betekenis ontleent aan de gebondenheid aan anderen (de vrijheid houdt op waar de vrijheid van de ander in het geding is) is daardoor formeel nog wel een hoeksteen van onze samenleving en rechtsorde, maar in werkelijkheid allang niet meer. Resultaat is dat de ander niet meer wordt gezien als iemand met wie je samen betekenis geeft aan een situatie of een wereld, maar als een bedreiging van de eigen vrijheid om je naar eigen goeddunken te gedragen. En als een product dat je op de markt naar believen kunt inruilen voor een ander.

Die reductie van alles wat van waarde is tot inwisselbaar product leidt vroeg of laat tot een innerlijke leegte. Die weer een paar stappen verder kan leiden tot depressie, opstandigheid, ressentiment en agressie tegen zichzelf en/of de wereld. Haren is kortom te lezen als een protest tegen een wereld waarin alle betekenis is verschrompeld tot markt en vrijblijvendheid. Of beter: als het protest van zo'n wereld tegen zichzelf. Of, nog scherper: als het reductio ad absurdum van een samenleving die onvoldoende - of vanuit neoliberaal oogpunt zelfs principieel niets - doet om het ontstaan van zo'n innerlijke leegte in de kiem te smoren of om te smeden in nieuwe vormen van betekenisvolheid.

Is er een oplossing? Ja, maar niet zo lang we niet onder ogen zien dat ons systeem zulke uitwassen produceert (en misschien zelf een uitwas ís). Zoals het kapitalisme ontaardt in een permanente crisis, zo stuurt het neoliberalisme aan op infantilisering (omdat kinderen nu eenmaal makkelijker te verleiden zijn tot koopgedrag) en een verwording van ons bestel tot teletubbiedemocratie (zodat de 'waarheid', die zelden eenvoudig is, geen kans meer krijgt om gehoord te worden). In tijden van economische voorspoed is het consumentisme de mantel der liefde die de innerlijke leegte bedekt.

Maar zodra het ook maar een tikje tegenzit, blijkt dat onze samenleving is gebouwd op een liefdeloze tijdbom. Overal in Nederland ligt Haren om de hoek.

_{Govert Derix is filosoof, schrijver en adviseur. Hij schreef een essay voor het boek 'Vrijheid. Maar voor wie?' dat vorige week verscheen bij Uitgeverij IJzer.}